Istorija i kultura Vršca

  Paja Jovanović, akademski slikar, umetnik.

Rođen je 16.06.1859. u Vršcu a umro u Beču 30.11.1957.

Pravac u slikarstvu kojim se bavio je akademski realizam.

Neka od njegovih najpoznatijih dela su :  „Ranjeni Crnogorac“ za koju je dobio u Beču  prvu nagradu i carsku stipendiju, „Mačevanje“, „Guslar“, „Kićenje neveste“, „U zasedi“,  „Arbanas“, „Arnaut sa čibukom“, „Borba petlova“ , „Seoba Srba pod patrijarhom  Arsenijem III Čarnojevićem“,  „Tevtonski bes“ ili „Bitka u Teutoburškoj šumi“ za koju je  dobio Rajhlovu nagradu bečke Akademije i srebrnu medalju na Svetskoj izložbi u Sent  Luisu, „Krunisanje cara Dušana“, „Ženidba cara Dušana“, „Takovski ustanak“.

Izuzetni su portreti koje je izradio: Mihajla Pupina, crnogorskog kralja Nikolu, prestolonaslednika danila i princezu Milicu, kralja Aleksandra i kraljicu Mariju Karađorđević, cara Franju Josifa, članove porodice Dunđerski, svoju suprugu Muni.

Posebno se izdvaja delo vezano za rodni Vršac:  „Vršački triptihon“ koje se sastoji iz tri dela – „Kosidba“, „Berba“ i „Pijaca“.

 

Njegova dela se nalaze u najpoznatijim kolekcijama širom sveta, deo zaostavštine je i u    Vršcu i njom raspolaže narodni Muzej grada Vršca. U zgradi  „Apoteka na  stepenicama“ koja je u sastavu  Gradskog Muzeja Vršac  (pogledaj niže u stranici)  stalna je postavka nekih od njegovih radova i izložba pod nazivom „Sećanje na Paju  Jovanovića“.

 

 

 

 

 

  Jovan Sterija Popović, književnik, rođen je u Vršcu 13.01.1806.  Umro je u Vršcu        10.03.1856.

Smatra se osnivačem srpske drame, prvim i jednim od najboljih srpskih komediografa.

Bio je načelnik Ministarstva prosvete  u periodu 1842. do 1848.

Jedan je od osnivača Učenog srpskog društva. Pokrenuo je inicijativu za osnivanje

Akademije nauka, Narodne biblioteke  i Narodnog muzeja. Učestvovao je i u       organizovanju    prvog  beoghradskog teatra (pozorište na Đumruku) koji je 1841.godine  otvoren njegovom      trgedijom „Smrt Stefana Dečanskog“.Napisao je još neke tragedije  kao „Vladislav“,  Skenderbeg“, „Lahan“.

Ali Sterija je ostao upamćen ponajviše kao komediograf sa izuzetnim stvaralaštvom  u koje    spadaju:  „Laža i paralaža“, „Tvrdica“, „Pokondirena tikva“ , „Zla žena“,    „Ženidba i udadba“,  „Kir Janja“, „Rodoljupci“ i „Beograd nekad i sad“.

 

Narodno pozorište „Sterija“ kapaciteta do 190 mesta, predivnog enterijera u stilu starog Vršca i Sterijinih dana po kome sa ponosom nosi ime.

Velika sala za balove i pozorišne predstave izgrađena je 1896. godine u sklopu hotela „Aleksandrović“, kasnije „Glikman“ , pa  „Srbija“. U toj sali se sada nalazi Narodno pozorište „Sterija“.

Prva amaterska pozorišna predstava u Vršcu na srpskom odigrana je 1793. godine. Priredili su je đaci Gramatikalne gimnazije sa svojim profesorom Mihajlom Krekićem i to tri komedije: „O Irodu“, „O bogatom čoveku“ i „O zlom ocu i rđavom sinu“.

Ministarstva prosvete 1920. godine na čijem se čelu nalazio Branislav Nušić, donosi odluku da se u Banatu u Vršcu osnuje profesionalno pozorište. Na sednici Saveta grada, održanoj 24. decembra 1920. godine doneta je odluka o osnivanju Pokrajnskog banatskog pozorišta „STERIJA“. Svečanom premijerom 22. januara 1921. godine zvanično je počelo sa radom. Trajalo je svega tri godine.

U sali hotela „Srbije“ i u Radničkom domu gostuju predstave iz Beograda, Novog Sada, Subotice, Sarajeva, Zagreba, putujuća pozorišta iz Ukrajne, Nemačke, Austrije itd.

Gradski narodni odbor u Vršcu je 2. januara 1945. godine doneo je odluku o osnivanju Narodnog pozorišta „STERIJA“. Prva premijera je bio Sterijin „Kir Janja“ u režiji Vladimira Savića i održana je 10. februara iste godine. Veliku zaslugu za to imali su predsednik Skupštine grada Mata Matejić, profesori Dimitrije Vučenov i Strahinja Kostić, kao i pesnik Vasko Popa.

Više o Narodnom pozorištu „Sterija“ u Vršcu može se naći na www.npsterija.rs

 

 

Felix (Srećko) Mileker , srpski učitelj, kustos, istraživač i publicista.

Rođen je 14.01.1858. u Vršcu gde je i umro 26.04.1942.godine.

Živeo je i radio prvo u Beloj Crkvi od 1878. do 1883. kada prelazi u Vršac. na čelu je biblioteke od 1885. a od 1894. postaje kustos Gradskog muzeja u Vršcu.

Godine 1880.  izabran je za redovnog člana Banatskog istorijskog i arheološkog društva u Temišvaru. Godine 1901. izabran je za redovnog člana Mađarskog numizmatičkog društva. Literarno društvo iz Temišvara, Arany János Társaság, izabralo je Milekera za svog člana. Takode je bio član Prirodoslovnog društva Banata u Temišvaru , član Mađarskog društva za antropologiju i arheologiju,  a Mileker je i saosnivač Nemačkog udruženja za praistoriju (Deutsche Gesellschaft für Vorgeschichte) u Berlinu. Saosnivač je Nemačkog učiteljskog udruženja u Temišvaru, koje je osnovano 1909. godine. Iste godine je odlikovan i  Ordenom Svetog Save  IV reda, a 1928. dobija počasnu povelju Instituta u Štutgartu za uspešan razvoj Muzeja i Biblioteke, za arheološka i kulturno-istorijska istraživanja i objavljivanje radova o Banatu, kao i za publikovanje monografija mnogih mesta i pokretanje edicije Banater Bücnerei.  Nemačka akademija u Minhenu odlikovala je Milekera 1934. godine srebrnom medaljom za zasluge.

Na predlog Muzejskog odbora Senat grada Vršca proglasio je Milekera za doživotnog kustosa Gradskog muzeja i biblioteke u Vršcu, a Geteova zadužbina (Die Johann Wolfgang von Goethe – Stifung) u  Vajmaru posmrtno mu je dodelila 1942. godine nagradu Princ Eugen.

Izdao je više naučnih radova a velika zaostavština su i „Milekerove sveske“ kojih je od izdatih  73 on sam napisao 59, u kojima se bavi  istorijom odnosno prošlošću Banata i Vršca.

Gradski muzej u Vršcu.

1882. godine Gradsko predstavništvo vršačke municipije, na predlog Julijusa Friša, donosi zaključak o osnivanju Muzeja. Povod za to bilo je otkrivanje velike ostave rimskog novca cara Konstantina iz IV veka u Velikom ritu kraj Vršca. Novac je otkupljen i dat na čuvanje u zgradu Magistrata dok se ne obezbedi prostor za Muzej. Period od 1882. do 1894. godine, kad Muzej dobija prostor (u zgradi Konkordija), kustosa i Statut, možemo nazvati „ustanova u osnivanju”. Za kustosa je postavljen Feliks Mileker (1858–1942). Godine 1905. otkupljena je zgrada nemačkog zabavišta za potrebe Gradskog muzeja i Gradske javne biblioteke. Biblioteka je preseljena u posebnu zgradu  1947.godine a u zgradi na slici ostaje sedište Muzeja.

Zgrada Konkordije (na slici) takođe pripada Muzeju. Ona je u potpunosti rekonstruisana i prilagođena potrebama Muzeja, sa svim sadržajima potrebnim za rad i izlaganje Muzeja.

Gradski muzej Vršac je zavičajni Muzej, kompleksnog tipa u kome su zastup-ljena sva stručna odeljenja: arheološko, istorijsko, numizmatičko, etnološko, prirodnjačko i umetničko, kao i konzervatorska radionica, a registrovan je kao Ustanova koja se bavi prikupljanjem, istraživanjem, obradom, izlaganjem i publikovanjem muzejske građe.

U posedu Muzeja je i značajan materijal vezan za život i delo šahovskog velmajstora Bore Kostića.

 

Prilikom proglašenja Povelje o elibertaciji Vršca (koju je Vršcu podario austrijski car Franja II  za izuzetne ratne i mirnodopske zasluge), ozvaničen je i novi grb grada, koji predstavlja nešto  izmenjeni sadržaj grba iz XVIII veka, najstarijeg koji je poznat. Najznačajnije ličnosti na ovom  poduhvatu bile su Mihailo Korman, gradonačelnik i Konstantin Spajić, senator čiji su likovi našli  mesta na samoj povelji, odmah ispod grba grada Vršca. Potomak ovog znamenitog vrščanina koji  nosi isto ime,  Konstantin Spajić,     danas je aktivan kao član šahovskog kluba „Bora Kostić Vršac“ a  jedno vreme je obavljao i značajne funkcije u upravi kluba.

 

 

 

 

 

1964. godine statutom je određen grb grada Vršca na kome je panorama Vršca, u zaleđu su bregovi sa  vinovom lozom i na vrhu obeležja duge tradicije: kula (tvrđava-obeležje grada iz sredine XIV veka)  sa kapelom (sagrađena na mestu posebnog poštovanja vezanog za kult vod), i Halaburina ruka  (spomen na seljački ustanak protiv Turaka u Banatu 1594. godine).

 

 

 

 

 

Vršačka kula (Vršačka tvrđava, Vršački zamak) potiče iz XV veka a nalazi se na vrhu brega iznad grada na nadmorskoj visini od 399m. Najočuvaniji deo pre rekonstrukcije bio je takozvana Donžon kula utvrđenja koje je imalo izdužen oblik koji prati zaravan vrha brega. Celo utvrđenje je bilo široko 18 a dugačko 46m dok sama kula imia pravougaonu osnovu sa ulazom na spratu do kog se dolazilo stepništem koje se lako moglo ukloniti u slučaju opasnosti. Kula je visoka oko 20m sa prizemljem i tri sprata od kojih je treći najverovatnije korišćen za stanovanje sudeći po ostacima kamina i odžaka.

Pretpostavlja se da je utvrđenje podigao Đurađ Smederevac posle pada grada Smedereva i cele Despotovine 1439. sa namerom da zaštiti svoje posede na prostoru današnje Vojvodine. Takve teze se temelje na arhitektonskoj sličnosti  Vršačke kule i Smederevskog grada odnosno utvrđenja manastira Manasije. Postoje i teze da je utvrđenje starije i da potiče iz 13. veka ali one još manje mogu da se dokazima potkrepe.

Danas je ovo utvrđenje u fazi rekonstrukcije kako bi se dovelo u stanje kakvo je po istorijskim aktima imalo u prošlim vremenima a sa namerom da predstavlja turističku atrakciju i istorijski spomenik. Kula je zaštitni znak grada Vršca i nalazi se kao što smo videli i na grbu grada Vršca.

 

 

 

 

 

 

 

Izgled pre rekonstrukcije.                                                 Izgled za vreme rekonstrukcije.

Ovako odobrena  maketa prikazuje planirani  izgled kada se radovi na rekonstrukciji izvedu do kraja.

 

 

 

 

 

 

 

Zdanje vladičanskog dvora je izgrađeno između 1750. i 1757. godine, dok je vladika bio Jovan Georgijević. Izfrađen je kao reprezentativna spratna građevina za potrebe episkopa vršačkih, nakon preseljenja eparhije iz Karansebeša u vršac. U prizemlju dvora je kapela posvećena Svetim arhangelima Mihajlu i Gavrilu, sa ikonostasom oslikanim između 1761. i 1765. godine i jedan je od retkih očuvanih ikonostasa iz 18. veka.

Radikalnu obnovu dvora koja je u potpunosti izmenila izgled građevine, izvršio je vladika Gavrilo Zmejanović 1904. godine, kada je izmenjen ulazni deo i obnovljen krov. I kasnije je obnavljan ali bez značajnih izmena u pogledu spoljašnjeg izgleda građevine.

 

 

Kongresna sala centra „Millennium“ kapaciteta do 540 mesta i multimedijalnim    sadržajima (bioskop, pozorište, koncerti i slično). Uz salu Narodnog pozorišta „Sterija“  i veliku salu u zdanju  „Konkordije“predstavlja centar za održavanje kulturnih događaja u Vršcu.

 

 

 

 

 Spomenik šahovskom velemajstoru Bori Kostiću u centru Vršca.

Slavnom velemajstoru vrščani su se odužili i tako što su dali njegovo ime ulici u kraju gde je  on stanovao, a posebno dajući  njegovo ime vršačkom šahovskom klubu i organizujući  tradicionalne šahovske memorijalne velemajstorske  turnire u znak sećanja na svog slavnog  sugrađanina.

 

 

 

Napomena:

Upotrebljene slike su skinute sa interneta i korišćene bez odobrenja autora koji nam u najvećem broju slučajeva nisu ni poznati da bi za njihovo korišćenje mogli da zatražimo dozvolu. Molimo ih da se ukoliko prepoznaju neku od svojih fotografija ne ljute na nas jer ih ne koristimo ni u kakve druge svrhe osim promocije našeg grada i njegovih kulturnih sadržaja i lepota.

Ukoliko ipak ne budu želeli da se njihove slike koriste na ovaj način, neka nam se jave i mi ćemo ih skinuti sa sajta i zameniti svojim.  Hvala.